Vorig jaar werd het Deltaplan Ruimtelijke Adaptatie aangeboden aan de Tweede Kamer. Dit is een gezamenlijk plan dat de aanpak van wateroverlast, hittestress, droogte en de gevolgen van overstromingen versnelt en intensiveert.
Stefan Kuks
Voorzitter stuurgroep Deltaplan & Watergraaf Waterschap Vechtstromen
Voorzitter stuurgroep Deltaplan & Watergraaf Waterschap Vechtstromen
Stefan Kuks is voorzitter van de stuurgroep van dit Deltaplan, watergraaf van waterschap Vechtstromen en hoogleraar aan de Universiteit van Twente. Hij vertelt waarom het zo dringend nodig is dat er gezamenlijk actie ondernomen wordt.
De veranderingen in ons klimaat zorgen nu al voor vele miljoenen schade. Teveel of te weinig water heeft invloed op kwaliteit van de woonomgeving, de landbouwproductie, de nutsvoorzieningen, het functioneren van onze infrastructuur en op het welbevinden van de mens.
Alleen al de extreme regenval in juni 2016 in Zuid Nederland zorgde voor 700 miljoen aan schade. Als we nu niets doen, lopen de schadebedragen snel op. Zowel in de stad als op het platteland.
Bij twee graden opwarming van de aarde valt in Nederland 30 procent meer regen en kampen steden met grote hitte ’s zomers. De hitte in steden heeft negatieve effecten op de volksgezondheid en zorgt ook voor schade aan bijvoorbeeld het wegennet.
Er is dus een gezamenlijke aanpak nodig omdat het iedereen raakt in zowel steden als kleine dorpen. Ruimtelijke adaptatie gaat over de manier waarop we bouwen en de ruimte om ons heen inrichten, in stand houden en beheren. De klimaatopgave is breed, enerzijds willen we de uitstoot van broeikasgassen verlagen en anderzijds moet er ruimte komen voor blauw en groen; water en beplanting.”
Gezamenlijk werken aan oplossingen
Kuks pleit voor een wethouder Klimaat én Ruimtelijke Ordening in elke gemeente. “Groen en blauw bieden een oplossing voor de gevolgen van de klimaatverandering. Vanuit Ruimtelijke Ordening moet het gesprek beginnen over een andere inrichting waarbij ook ruimte voor groen en blauw moet worden geprogrammeerd in termen van vierkante meters én hectares.
In de praktijk gaat echter de één over de riolering de ander over water en weer een ander over ruimtelijke ontwikkeling. Door een wethouder Klimaat én Ruimtelijk Ordening in portefeuille te geven, kunnen oplossingen integraal aangepakt worden.
Groen en blauw bieden een oplossing voor de gevolgen van de klimaatverandering.
Een mooi voorbeeld daarvan is de Kruidenbuurt in Tilburg waar een flink gebied in één keer vergroend werd en daarmee klimaatbestendiger is. Het is een gezamenlijk probleem waar we mee te maken hebben en dat moet ook in samenwerking gezamenlijk opgelost worden. De complexiteit van de opgave vraagt medewerking van iedereen, ook van inwoners en bedrijven.
Bijvoorbeeld bij projecten als waterberging in voortuinen; overheden, woningcorporaties en inwoners zijn daarbij betrokken. Er zijn al veel gemeentes met goede voorbeelden, maar we moeten nu wel naar een systematische aanpak.
Een stresstest die alle gemeentes uitvoeren laat zien wat er kán gebeuren als er 80 millimeter regen per uur valt of als het wekenlang 35 graden blijft. Daarna is het van belang om niet direct de stresstest om te zetten in maatregelen, maar eerst het gesprek te voeren met belanghebbenden in de betreffende gemeente.”
Rol waterschappen
De rol van waterschappen is om overtollig regenwater af te voeren via beken, grachten en vaarten. In de stad zorgen de gemeentes dat het regenwater daar komt.
Zowel waterschappen als gemeentes willen nu de regenwaterafvoer afkoppelen van de riolering. Bij zware buien vraagt dat om groene en blauwe waterbuffers en open water in de stad. Zo kan er bijvoorbeeld een wadi aangelegd worden of ‘oude beken/grachten’ weer opengemaakt of vergroot worden.
Een wadi is een lagergelegen gebied waar het water naartoe stroomt en vervolgens infiltreert in de ondergrond. Daardoor vormt het een buffer bij overvloedige regenval. Er zijn verschillende partijen die een rol hebben in deze ruimtelijke opgave. Waterschappen zijn daar één van. Zij willen niets opleggen, maar vanuit het gesprek wel resultaten boeken.
De rol van waterschappen is om overtollig regenwater af te voeren via beken, grachten en vaarten.
Vanuit onze taak en in de geest van het Inter Bestuurlijk Programma werken we met andere overheden samen aan deze grote maatschappelijk opgave. We moeten allemaal anders gaan denken, doen en besturen. Dat doe je samen vanuit gelijkwaardigheid.”
Kuks stelt dat de waterschappen en gemeenten voor een drieledige opgave staan; “meer groen en blauw, koppeling aan meerdere doelen (energietransitie, isolatie, digitalisering, mobiliteit en bereikbaarheid, verduurzaming, het gezonder maken van de stad) en eigenaarschap creëren voor inwoners. “Bedenk het niet voor hen, maar maak ze bewust van de mogelijkheden.”
Kennistrajecten
“Waterschap Vechtstromen experimenteert al geruime tijd met andere vormen van werken in ons beheergebied, zowel in de stad als in het buitengebied. In ons werkgebied resulteerde dit in aansprekende projecten zoals het waterbergingsgebied Kristalbad, Ruimte voor rivier de Vecht (Vechtpark) en de herstelprojecten voor de rivieren de Regge en Nieuw Drostendiep.
Dergelijke trajecten worden ondersteund met kennistrajecten zoals Lumbricus en CATCH. Lumbricus is Latijn voor regenworm en het is een onderzoekstraject voor een klimaatrobuust bodem- en watersysteem.
En met CATCH onderzoeken we met internationale partijen hoe middelgrote steden kunnen anticiperen op de klimaatverandering en extreme weersomstandigheden. Aan dergelijke kennistrajecten ontlenen we onze argumenten om een andere werkwijze tot een algemeen aanvaarde werkwijze om te vormen.”
Klimaatadaptatie betekent meer ruimte voor water en dus meer natuurlijk processen toelaten in de stad. Andere werkwijzen lukken alleen door innovatie zoals werkvelden, belangen en zienswijzen te combineren (crossovers). Daarom ook pleit ik voor een wethouder Klimaat én Ruimtelijke Ordening. Een wethouder die vanuit een grote maatschappelijke opgave kan sturen op combinaties, want daarmee is duurzame ontwikkeling gebaat.”